Akwileja (wł. Aquileia) to niewielkie miasteczko w północno-wschodnich Włoszech, położone w regionie Friuli-Wenecja Julijska. Znane jest przede wszystkim ze swojej starożytnej historii i bogatego dziedzictwa archeologicznego, które wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Akwileja została założona jako kolonia wojskowa w 181 roku p.n.e. Szybko stała się ważnym centrum handlowym i militarnym. Akwileja dzięki swojemu położeniu była głównym węzłem komunikacyjnym i handlowym. Akwileja po licznych najazdach przez różne plemiona nigdy nie odzyskała swojego znaczenia i potęgi sprzed najazdów. W 1998 roku ze względu na swoje znaczenie historyczne i archeologiczne została wpisana na listę UNESCO.
Bazylika św. Eufemii, znana również jako Bazylika Patriarchalna, jest głównym zabytkiem Akwilei. Jej korzenie sięgają IV wieku, choć obecna budowla pochodzi z XI wieku. Bazylika słynie ze wspaniałych mozaik podłogowych z IV wieku, które są jednymi z najważniejszych przykładów sztuki wczesnochrześcijańskiej. Mozaiki przedstawiają sceny biblijne oraz symbole chrześcijańskie.
Obok bazyliki znajduje się imponująca dzwonnica, mierząca 73 metry wysokości. Została zbudowana w IX wieku i pełniła nie tylko funkcję religijną, ale także obronną. Wspinając się na szczyt dzwonnicy, można podziwiać panoramiczny widok na Akwileję i okolicę.
Akwileja jest pełna pozostałości starożytnej architektury rzymskiej. Warto odwiedzić ruiny starożytnych murów obronnych, teatr rzymski, termy oraz cmentarzysko..Forum Rzymskie w Akwilei było centralnym placem starożytnego miasta, gdzie koncentrowało się życie polityczne, społeczne i handlowe. Do dziś można zobaczyć pozostałości kolumn, fundamentów budynków oraz fragmenty brukowanych dróg. To miejsce daje wyobrażenie o skali i znaczeniu Akwilei w czasach rzymskich.
Pozostałości starożytnego portu rzymskiego w Akwilei, położone nad rzeką Natisone, świadczą o znaczeniu miasta jako ważnego centrum handlowego i komunikacyjnego. Można zobaczyć fragmenty nabrzeży, magazynów i innych struktur portowych.
Muzeum Archeologiczne w Akwilei posiada bogatą kolekcję artefaktów pochodzących z wykopalisk na terenie miasta. Znajdują się tam m.in. mozaiki, rzeźby, ceramika, biżuteria oraz przedmioty codziennego użytku z czasów rzymskich. Muzeum oferuje fascynujący wgląd w życie i kulturę starożytnych mieszkańców Akwilei.